محمد محمدی‌نیک، مشهور به ری‌شهری، زمانی درگذشت که در پوشش اداره یک مجموعه مذهبی، حسابی در فعالیت‌های اقتصادی درگیر شده بود؛ مثل بسیاری از رانده‌شدگان از قدرت و بازی‌های سیاسی در جمهوری اسلامی ایران.

ری‌شهری ۴۴ ساله در سال ۱۳۶۹ با حکم علی خامنه‌ای مسئولیت اداره مجموعه مذهبی حرم عبدالعظيم حسنی در جنوب تهران را برعهده گرفت که همین حکم مقدمه‌ای بر غلبه فعالیت‌های اقتصادی این روحانی نسبت به فعالیت‌های سیاسی‌اش شد؛ نسبتی که او تا پایان عمر آن را حفظ کرد.

نام ری‌شهری که روزگاری با اعدام‌ها، دسیسه‌ها و حذف‌ها و برخورد‌های خشونت‌بار پیوندی وثیق داشت، با آغاز دهه ۷۰ شمسی، به‌تدریج با اقتصاد و برخی فعالیت‌های مذهبی همنشین شد و در ابتدای این دهه، مدیریت یکی از مشهور‌ترین مجموعه‌های مذهبی و زیارتی را که پیش از او و طی سالیان دورودراز به نام وقف و هدیه و نذورات، صد‌ها هکتار زمین، ملک و مستغلات و شرکت را صاحب شده بود، در اختیار گرفت.

با این حال، هرچند این دارایی‌ها بسیار بیشتر از نیاز هزینه معمول اداره یک مجموعه مذهبی برای متولیان آن سود اقتصادی داشت، ری‌شهری پس از دو سال از علی خامنه‌ای خواست به او برای راه‌اندازی هلدینگی با عنوان «فواد ری» مجوز بدهد تا بتواند از طریق آن بودجه، «طرح‌های فرهنگی و اجتماعی آستان عبدالعظیم و دانشگاه علوم حدیث» را تامین کند.

فواد ری؛ قلک جدیدی به نام آستان شاه عبدالعظیم

ری‌شهری پس از اخد موافقت خامنه‌ای، گروهی از همکاران امنیتی‌ سابق خود همچون محمد شریعتمداری را که تجربه فعالیت اقتصادی هم داشت، به همکاری فرا خواند تا هدایت و تقویت این هلدینگ را برعهده بگیرند.

محمود یاسینی، همایون خسروی، بهروز ماکویی و حسن واعظی از دیگر دوستان امنیتی و اقتصادی ری‌شهری بودند که به روایتی در این هلدینگ، صاحب مسئولیت شدند. مدتی بعد محمد سعیدی‌کیا، رئیس پیشین بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، و غلامحسین نوذری، وزیر نفت دولت نهم، نیز به این جمع اقتصادی و امنیتی پیوستند.

هلدینگ فواد ری به واسطه این افراد صاحب‌نفوذ توانست طی سه دهه به یکی از واردکنندگان مهم خوراک دام و طیور، جو دامی، گندم دامی، ذرت، کنجاله، سویا، مواد اولیه فولادسازی مانند شمش آهن، تیرآهن و همچنین گوشت منجمد تبدیل شود و نام خود را به شرکتی فعال درحوزه دامپروری، تولید لبنیات، کشتیرانی و حتی صنعت نفت و گاز تبدیل کند.

این هلدینگ تا جایی توسعه یافت که صاحب نزدیک به ۲۰۰ شرکت شد که شرکت نفت و گاز پارس و شرکت نفت و گاز پرشیا از مهم‌ترین آن‌ها است. در سال ۱۳۷۵، این هلدینگ توانست امتیاز واردات خودرو بی‌ام‌دبلیو را بگیرد و اینک یکی از سهامداران مهم بانک پارسیان است و در آفریقا نیز چندین پروژه ساختمان‌سازی دارد.

فواد ری در حال حاضر ۸۰۰ هکتار باغ و دو هزار مترمربع گلخانه دارد و مالک بزرگ‌ترین شرکت تولیدکننده و صادرکننده گوشت در ایران و مالک بزرگ‌ترین کارخانه لبنی تهران با دو هزار راس گاو شیرده است.

این هلدینگ در ابتدای دهه ۹۰، با ادعای زیان یک هزار و ۲۰۰ میلیارد تومانی به ستاد اجرایی فرمان امام فروخته شد؛ ستادی به‌غایت قدرتمند و صاحب‌نفوذ در معادلات سیاسی. پس از این واگذاری بود که فواد ری زیرمجموعه سه شرکت «پارس ام‌سی‌اس»، «سرمایه‌گذاری ری» و «ساخت و عمران تدبیر» شد.

شرکت سرمایه‌گذاری ری یکی از شرکت‌های وابسته به آستان شاه‌عبدالعظیم است که فعالیت اصلی آن ارائه مشاوره مالی به دو شرکت دیگر است. هر یک از این سه شرکت‌ چندین شرکت وابسته و اقماری دارند که در مجموعه شبکه‌ای پیچیده از شرکت‌های بزرگ را تشکیل داده‌اند.

در حال حاضر تمام سود اقتصادی این هلدینگ بین ستاد اجرایی فرمان امام و آستان شاه‌عبدالعظیم تقسیم می‌شود؛ بدون آنکه افکارعمومی از صورت سود و زیان آن و معافیت‌ها، رانت‌ها و زدوبند‌های پشت پرده مدیران آن با مراکز قدرت اطلاعی داشته باشند.

در واقع فواد ری قلک جدیدی بود که ری‌شهری به نام آستان شاه‌عبدالعظیم دست‌وپا کرد؛ آستانی که سال‌ها است املاک و مستغلاتی با درآمد‌های قابل توجه دارد و کمتر کسی از کم‌وکیف آن‌ باخبر است.

درباره ثروت آستان شاه‌عبدالعظیم چه می‌دانیم؟

 آستان شاه‌عبدالعظیم را پس از سه آستان قدس رضوی و معصومه و شاه‌چراغ در مشهد و قم و شیراز، باید از مشهورترین اماکن زیارتی و مذهبی در ایران دانست. این سه آستان با در اختیار داشتن املاک و مستغلات و موقوفه‌های بسیار در کنار صد‌ها شرکت اقتصادی، منبع تولید ثروت برای بخش‌های مختلفی از حاکمیت‌اند و تنها به بیت علی خامنه‌ای حساب پس می‌دهند.

 در این میان، آستان قدس رضوی که از همه ثروتمند‌تر است، سال‌ها است در معرض نقد‌ها و اعتراض‌های بسیار قرار دارد که در نهایت هم به انتشار صورت مالی این آستان در سال‌های اخیر منجر شد؛ اما از صورت مالی دو آستان دیگر تاکنون گزارشی منتشر نشده است.

 براساس آنچه در سایت رسمی آستان شاه‌عبدالعظیم منتشر شد، این مجموعه مذهبی در حال حاضر صاحب صد‌ها ملک مسکونی، تجاری و کشاورزی است که مجموعه آن بالغ بر ۳۶ میلیون مترمربع براورد می‌شود.

این سایت براساس برخی اسناد تاریخی مدعی شد که ۴۵ وقف که اغلب آن‌ها زمین‌های زراعی‌اند، به این آستان تعلق دارند؛ اما در حال حاضر تنها ۱۰ مورد از آن‌ها را تحت اختیار و مالکیت دارد.

ری‌شهری پس از آنکه تولیت این آستان را برعهده گرفت، گروهی را مامور کرد کتابخانه ملی، کتابخانه مجلس، کتابخانه دانشگاه تهران، کتابخانه و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، اسناد و وقف‌نامه‌ها و فرمان‌های موجود را بررسی کنند و هر ملکی را که متعلق به این آستان است، از طریق مراجع قضایی پس بگیرند؛ هرچند در این زمینه توفیق چندانی نیافت و تصمیم گرفت هلدینگ فواد ری را تشکیل دهد.

براساس گزارشی که در سایت آستان آستان شاه‌عبدالعظیم در دسترس است، این آستان با پرداخت ۱۰۸ میلیارد ریال، حدود شش میلیون مربع مترمربع از اراضی موقوفه را به عنوان «حق ریشه، حق پیشه و حق زارعانه»  مالک شد و مساحت زمین‌های خود را به ۳۶ میلیون مترمربع افزایش داد.

ری‌شهری در دورانی که مسئولیت اداره این آستان را برعهده داشت، توانست با استفاده از نفوذش در ارکان مختلف قدرت، ۳۰۷ هزار مترمربع از زمین‌های مترو تهران، ۶۸۳ هزار مترمربع از زمین‌های شرکت آب‌وفاضلاب تهران و یک رشته قنات متعلق به پالایشگاه نفت تهران را به قیمت ناچیزی خریداری کند و به نام «تبدیل به احسن» در اختیار بگیرد.

از درآمد ۳۶ میلیون مترمربع املاک مسکونی و تجاری و زراعی که آستان شاه‌عبدالعظیم در اختیار دارد، اطلاعی در دست نیست، اما اسناد نشان می‌دهد محمد ری‌شهری ۱۰ درصد از تمام سود‌ این موقوفات را با عنوان «حق التولیه» دریافت می‌کرده است.

پروژه‌های آشکار آستان شاه‌عبدالعظیم

بخش زیادی از فعالیت‌های اقتصادی آستان شاه‌عبدالعظیم در هلدینگ فواد ری متمرکز شده و ستاد اجرایی فرمان امام به عنوان نهاد بالادست، هم بر آن نظارت دارد و هم در سود آن با آستان شریک است.

آنچه به عنوان فعالیت‌های اقتصادی آستان شاه‌عبدالعظیم آشکار شده، ساخت هتلی به نام «کرامت» در هشت طبقه با ۲۶ اتاق است که در حال حاضر اجاره داده شده است. مجتمع زائرسرا هم از دیگر پروژه‌های اقتصادی آستان است که در ۴۴ هزار مترمربع در شهرری در دست ساخت است؛ این مجتمع در ۱۱ طبقه و با ۲۴۷ واحد اقامتی و ۳۸۴ واحد تجاری، قرار بود سال ۱۳۹۹ به بهره‌برداری برسد.

ساخت ۲۳۸ باب واحد مسکونی و ساخت مجتمع تجاری بازار بزرگ ری با ۵۰۹ باب مغازه و ساخت مجتمع تجاری «موقوفه» با ۲۶ باب مغازه از دیگر ساخت‌وساز‌های تجاری این آستان اعلام شده است.

ری‌شهری به گواه اسناد و مدارک و ادعا‌هایی که در سایت رسمی آستان شاه‌عبدالعظیم در دسترس است، با مجموعه روابطی که داشت، طی ۳۰ سال به نام این آستان توانست امکانات و امتیاز‌های ویژه اقتصادی در اختیار بگیرد. همچون بسیاری دیگر از مجموعه‌های مذهبی، مردم از بسیاری از این مراودات اقتصادی و تجاری اطلاعی ندارند و مشخص نیست که سود فعالیت‌های اقتصادی که متولیان اماکن بزرگ مذهبی در ۴۰ سال گذشته آغاز کرده‌اند، دقیقا به جیب چه نهاد و فردی می‌رود.